Ειδική Φοβία

Ο φόβος ο οποίος εμφανίζεται στις ειδικές φοβίες μοιάζει με σοβαρή κρίση άγχους ή με αντίδραση πανικού. Πρόκειται για μια κατάσταση η οποία εμπεριέχει μεγάλη ψυχολογική δύναμη μέσα της. Έχει μεγάλη ένταση. Εκείνη τη στιγμή το άτομο είναι πάρα πολύ μπερδεμένο. Δεν ξέρει τι του συμβαίνει, δεν ξέρει από που πηγάζει αυτή η ορμή, δεν ξέρει πως να την εξηγήσει, αγχώνεται, στενοχωριέται και θυμώνει. Ο φόβος είναι κυρίαρχος και ουσιαστικά δύο είναι τα πράγματα που απασχολούν:

1. να ξεπεραστεί εκείνη τη στιγμή η κρίση, και αφού ξεπεραστεί
2. να μην ξανασυμβεί στο μέλλον

Πριν πάμε στο “να μην θα ξανασυμβεί” πρέπει να δούμε τι συμβαίνει. Αυτό το στάδιο προηγείται. Όταν λέμε “τι συμβαίνει” εννοούμε “γιατί συμβαίνει αυτό που συμβαίνει”. Γιατί να πάθει κανείς μία φοβία και μάλιστα  μία φοβία που να είναι επικεντρωμένη σε ένα φοβικό ερέθισμα; Εδώ γίνεται μία συνηθισμένη παρανόηση από τους περισσότερους. Υπάρχει η θεώρηση ότι κάτι που κάναμε ή σκεφτήκαμε ή που είδαμε ή που ακούσαμε, κάτι το οποίο δηλαδή προήλθε από μία φοβική πηγή, ότι είναι και η αιτία της φοβίας. Μπορεί να συμβαίνει και κάτι τέτοιο αλλά οι φοβικές αντιδράσεις που έχουν σαν βάση τους τέτοια γεγονότα δεν κρατούν πολύ. Ούτε επανέρχονται με δύναμη. Ούτε ενοχλούν σε τέτοιο βαθμό. Ούτε προξενούν τόσο μεγάλο φόβο. Μπορεί να φοβηθεί κανείς κατά την διάρκεια της ημέρας από διάφορα πράγματα αλλά αυτά δεν είναι αιτία για να πάθει φοβική κρίση. από την άλλη μεριά αν συμβεί κάτι εξαιρετικά έντονο και ειδεχθές, εκεί μπορεί να ξεκινήσει μία μετατραυματική αντίδραση η οποία έχει τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά και συμβαίνει με διαφορετικό τρόπο από τις φοβικές αντιδράσεις. Η φοβία λοιπόν για την οποία συζητάμε εδώ, δεν έχει γνωστά αίτια. Ο άνθρωπος δηλαδή παθαίνει φοβική κρίση όταν βρεθεί απέναντι σε ένα ερέθισμα αλλά δεν γνωρίζει το γιατί. Δεν μπορεί να συνδέσει κάποιο γεγονός με τον φόβο και αυτό συμβαίνει επειδή η αιτία που είναι κρυμμένη εκεί, είναι ασυνείδητη. Δηλαδή υπάρχει μέσα στο άτομο αλλά δεν είναι γνωστή στην συνείδησή του.

Αν η φοβία ήταν συνειδητή, δεν θα συνέβαινε. Η προσπάθεια να συνδεθεί μία αιτία με τον φόβο δεν είναι μία εύκολη υπόθεση παρ’ όλες τις προσπάθειες του ανθρώπου να κάνει τέτοιες συνδέσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις η υπόθεση ότι μπορεί να φταίει το ένα ή το άλλο γεγονός, λειτουργεί καθησυχαστικά προσωρινά αλλά κάθε φορά που συμβαίνει ο φόβος δεν είναι εύκολο να βρίσκει κανείς μια αιτία προς σύνδεση.

Ο εαυτός μας, ειδικά στην αρχή της ζωής και κατά την διάρκεια του πρώτου έτους, κάνει πολύ μεγάλη προσπάθεια να λειτουργήσει συνεκτικά, σαν ένα ολοκληρωμένο σώμα. Αυτό συμβαίνει επειδή στην αρχή της ζωής δεν υπάρχει εαυτός οπότε η μητρική φιγούρα προσφέρει τον εαυτό της ως βοηθητικό Εγώ. Έτσι, η επικοινωνία μεταξύ του βοηθητικού Εγώ και του βρεφικού πρωτόλυου ωκεάνιου εαυτού, δημιουργεί εκείνες τις συνδέσεις οι οποίες είναι απαραίτητες προκειμένου ο εαυτός του βρέφους να δημιουργήσει τις πρώτες νησίδες του ξεχωριστού εαυτού. Οπότε στην αρχή εξαρτώμαστε πλήρως από το βοηθητικό Εγώ. Εκείνη την εποχή, όταν η μητέρα απομακρύνεται, δημιουργείται μία εξαιρετικά δυσάρεστη αίσθηση η οποία μέσα της συνοδεύεται από φόβο αφανισμού. Γι’ αυτό μελετήσαμε κλινικά τί συμβαίνει εκεί και είδαμε ότι το χάδι δίνει τα όρια της αίσθησης του εαυτού, μειώνει τους υπερβολικούς φόβους, δημιουργεί το πλαίσιο της εικόνας μιας ψυχικής υπόστασης η οποία περιέχεται μέσα σε ένα σώμα και δίνει στο μωρό την σπουδαία δυνατότητα της προσκόλλησης. Ο εαυτός εκείνη την ώρα βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Δεν είναι ενιαίος ακόμα αλλά η αίσθηση της μη ενιαίας, της μη ολοκληρωμένης, της μη πλαισιωμένης ή αλλιώς της μη διαμορφωμένης εσωτερικής εικόνας του ψυχοσωματικού εαυτού, δηλαδή η κατάσταση της τρέλας όπως θα την περιγράφαμε στην ενήλικη ζωή, πρέπει να βιώνεται ευχάριστα. Η αίσθηση η οποία κυριαρχεί στον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο (στην βρεφική ζωή είναι ένα και βρίσκονται υπό διαχωρισμό) του μωρού, είναι αυτή η κατάσταση μιας φυσιολογικά ανοργάνωτης αίσθησης.

Αυτή η αίσθηση και ο τρόπος με τον οποίο βιώνεται έχει πολύ μεγάλη σημασία. Με πιο απλά λόγια θέλω να το πω: “το μωρό είναι τρελό μέσα του και αυτή η αίσθηση έχει πολύ μεγάλη σημασία να είναι ευχάριστη και άνετη. Γιατί έχει τόσο πολύ μεγάλη σημασία; Γιατί για να μπορέσει κανείς να έχει την αίσθηση ενός ολοκληρωμένου εαυτού και να μπορεί να διαχωρίσει την εσωτερική από την εξωτερική του πραγματικότητα, θα πρέπει να έχει ζήσει την δυνατότητα να μπορεί να αντέξει μόνος του την τρέλα ως βρέφος. Αν το ζήσει αυτό τότε σταδιακά χάνει την ικανότητα να την ζει την τρέλα. Απωθεί πλήρως την ικανότητα αυτή και αναδύεται ως πρόσωπο στην ζωή που ονομάζουμε ατυχώς “πραγματική”, αφού η πραγματικότητα δεν είναι μία αλλά είναι τόσες πραγματικότητες όσοι και οι άνθρωποι γύρω μας.

Αν συμβούν τα πράγματα περίπου όπως τα περιέγραψα, τότε το μωρό έρχεται ως ένας ξεχωριστός εαυτός στην επιφάνεια της επικοινωνίας και των συμβόλων, δηλαδή μπορεί να επικοινωνήσει σιγά σιγά χρησιμοποιώντας το λόγο και τον συμβολισμό. Και αυτή είναι μια ολοκληρωμένη θα μπορούσαμε να πούμε ψυχοσυναισθηματική διεργασία η οποία μας φέρνει στην κοινωνία της οικογένειας πρωτίστως έτοιμους να αλληλεπιδράσουμε. Οι φόβοι είναι μειωμένοι, ο αυθορμητισμός έχει πλαστικότητα, η έκπληξη και ο θαυμασμός βρίσκονται στην κανονική κατάσταση της αντανακλαστικής ικανότητας. Δηλαδή έχουμε έναν άνθρωπο ο οποίος έχει όλα τα αρχικά, βασικά και απαραίτητα εφόδια για να ζήσει ευχάριστα. Δεν υπάρχει εκεί λόγος να εμφανιστεί μία φοβία βαθιάς έντασης αν και από εκεί και πέρα μπορούν να σχηματιστούν φόβοι οι οποίοι αφορούν σε θέματα της μη βρεφικής ζωής.

Γενικά φόβοι μπορούν να εμφανιστούν και μετά την βρεφική ζωή και εκεί έχουν να κάνουν περισσότερο με θέματα αγάπης και μίσους προς την οικογένεια, οι οποίοι είναι νευρωτικοί, δηλαδή βρίσκονται στο επίπεδο της μετατόπισης: αντί να εκδηλώσεις τον θυμό σου για παράδειγμα απέναντι στην μητέρα σου γίνεσαι ενοχικός και μετά αυτή την ενοχή την μετασχηματίζεις σε φόβο.

Οπότε είναι δύο οι βασικοί άξονες: ο ένας έχει να κάνει με την πρώτη χρονιά της ζωής όπου οι φόβοι είναι περισσότερο φόβοι τρέλας και σχετίζονται με την δόμηση του εαυτού οπότε εκεί η θεραπεία είναι θεραπεία ναρκισσιστική, κοιτάζουμε τον εαυτό στην ολότητά του και βλέπουμε που χρειάζεται να μεγαλώσουμε το βρέφος μέσα μας και ο άλλος έχει να κάνει με νευρωτικές μετατοπίσεις οι οποίες συνήθως είναι αρκετά μπερδεμένες και χρειάζεται να δούμε περισσότερο τις ασυνείδητες αντιδράσεις του ατόμου μέσα από την ονειρική διαδικασία και τους ελεύθερους συνειρμούς.

*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα

Δείτε επίσης: Κοινωνική Φοβία

Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας απαιτεί δέσμευση, αφοσίωση και απευθύνεται μόνο σε όσους βλέπουν σοβαρά οτι χρειάζεται να αλλάξουν τη ζωή τους. Αν σκέφτεστε να ξεκινήσετε αυτό το ταξίδι, καλέστε με στο 211 71 51 801 για να κλείσετε ένα ραντεβού και να δούμε μαζί πώς μπορώ να σας βοηθήσω.

Μιχάλης Πατεράκης
Ψυχολόγος Ψυχοθεραπευτής
University of Indianapolis University of Middlesex
Καρνεάδου 37, Κολωνάκι (δίπλα στον Ευαγγελισμό)
Δέχομαι Κατόπιν Ραντεβού
Τηλ: 211 7151 801
www.psychotherapy.net.gr
www.mixalispaterakis.gr